Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ 1940-1941

Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ 1940-1941

(ΕΚΔΟΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΩΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ/ΓΕΣ, ΑΘΗΝΑ 1983)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V

ΚΡΥΟΠΑΓΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΑΥΤΑ

Γενικότητες

183. Ο Ελληνικός Στρατός σ’ αυτό τον πόλεμο δεν είχε να αγωνιστεί μόνο εναντίον ενός αντιπάλου, που υπερείχε σε δύναμη και ισχύ πυρός,αλλά και εναντίον των στοιχείων της φύσεως.

Οι επιχειρήσεις διεξάγονταν κυρίως σε μεγάλα υψόμετρα, όπου τα όρη ήταν σκεπασμένα με χιόνια, με πολύ περιορισμένες και δύσβατες οδούς και ατραπούς, που εμπόδιζαν τις διακομιδές και τους ανεφοδιασμούς. Το δριμύ ψύχος στα υψηλότερα σημεία άρχισε από τα τέλη Νοεμβρίου 1940 και εξακολούθησε μέχρι τις 20 Μαρτίου 1941.Υπήρξαν περιπτώσεις, που η θερμοκρασία έπεσε στους 37 βαθμούς Κελσίου κάτω από το μηδέν. Επίσης χιόνι έπεσε στα ορεινά του μετώπου και κατά το διάστημα από τις 8 μέχρι τις 14 Απριλίου 1941.Σύμφωνα με τις διαβεβαιώσεις των παλαιοτέρων κατοίκων της περιοχής του μετώπου και των μετόπισθεν, ο χειμώνας του 1940-41 ήταν ο πιο πρόωρος και βαρύς κατά τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια.

Ο ορεινός αγώνας, που διεξήχθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα, με τις προαναφερόμενες δυσμενείς καιρικές συνθήκες και η μη έγκαιρη μελέτη και λήψη των απαραιτήτων σχετικών μέτρων, είχαν σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση κρυοπαγημάτων από τις αρχές Δεκεμβρίου 1940.Ο αριθμός αυτών των περιστατικών συνεχώς αυξανόταν και μάλιστα από τα μέσα του ίδιου μήνα σε βαθμό ανησυχητικό, ώστε οι απώλειες υγείας από κρυοπαγήματα να υπερβαίνουν τις απώλειες τραυματιών.

Τα Πρώτα Γενικά Μέτρα Προλήψεως των Κρυοπαγημάτων

184. Το θέμα της αντιμετωπίσεως των κρυοπαγημάτων ανήκε σε τριπλή αρμοδιότητα, δηλαδή διοικητική, επιμελητειακή και υγειονομική και ήταν ένα από τα βασικά προβλήματα διοικητικής μέριμνας. Τα μέτρα κατά των κρυοπαγημάτων δεν είχαν μελετηθεί από τον καιρό της ειρήνης, όπως άρβυλα ειδικής κατασκευής κ.α. Όταν σοβαρός αριθμός αντρών άρχισε να προσβάλλεται από κρυοπαγήματα, διατάχθηκε και πάρθηκαν τα εξής μέτρα:

– Κατασκευάστηκαν ειδικές λεπτές βαμβακερές κάλτσες, που φέρονταν πάνω από τις μάλλινες κάλτσες, καθώς και χοντρές μάλλινες κάλτσες σε μεγάλες ποσότητες. Κατασκευάστηκαν ειδικού τύπου ταινίες από μάλλινο ύφασμα με τις οποίες περιτυλίγονταν τα πόδια αντί καλτσών, αφού προηγουμένως γινόταν λίπανση των ποδιών. Επίσης κατασκευάστηκαν ειδικά αρβυλοειδή ελαστικά υποδήματα, με εσωτερική επένδυση από ύφασμα.Αυτά τα μέτρα υπήρξαν πολύ αποτελεσματικά.

-Διατάχτηκε η λίπανση εσωτερικά και εξωτερικά των αρβυλών και των ποδιών. Γι’ αυτό εφοδιάστηκαν οι μονάδες με μικρά κυτία λίπους αρβυλών για την ατομική και όχι ομαδική χρήση από τους οπλίτες. Διατάχτηκε επίσης η χαλάρωση του δεσίματος των περικνημίδων, για να μην εμποδίζεται η κυκλοφορία του αίματος.

-Τροποποιήθηκε, προς το μεγαλύτερο, η εκατοστιαία αναλογία μεγεθών των αρβυλών. Η βραχεία περισκελίδα και οι περικνημίδες καταργήθηκαν για τους πεζούς και καθιερώθηκε μόνο ευρύχωρη περισκελίδα, που μπορούσε να περισφιχτεί στα κάτω άκρα των σκελών της με πόρπες, ώστε να μη χρησιμοποιούνται οι περικνημίδες που εμπόδιζαν την ομαλή κυκλοφορία του αίματος και ήταν ακατάλληλες για το θέρος. Η βραχεία περισκελίδα θα φέρονταν μόνο από τους έφιππους, χωρίς περικνημίδες.

-Διατάχτηκε η επίταξη όλων των κλινοσκεπασμάτων που βρίσκονταν στις εριοβιομηχανίες και στο εμπόριο, για να καλυφτούν οι ανάγκες του μαχομένουστρατού,γιατί με το βαρύτατο χειμώνα ήταν αδύνατο να επαρκέσει ένα μόνο κλινοσκέπασμα που είχε χορηγηθεί στους μαχητές.

-Ο λαός, οι ορειβατικοί σύλλογοι και διάφορες άλλες οργανώσεις, μετά από ραδιοφωνική έκκληση, δώρισαν διάφορα είδη κλινοσκεπασμάτων στο μαχόμενο στρατό, με τα οποία καλύφτηκαν και οι ανάγκες, στο μεγαλύτερο ποσοστό, των στρατιωτικών νοσοκομείων, που συγκροτήθηκαν και αναπτύχθηκαν επιπλέον των προβλεπομένων.

-Εξασφαλίστηκε επαρκής παραγωγή μάλλινων καλτσών. Σ’ αυτό συνέβαλε σημαντικά η πρόθυμη ανταπόκριση όλων των Ελληνίδων στη ραδιοφωνική έκκληση της Υπηρεσίας.Οι μάλλινες κάλτσες παραδίδονταν στο στρατό ή αποστέλλονταν απ’ ευθείας στους στρατιώτες του μετώπου με ταχυδρομικά δέματα μαζί με άλλα μάλλινα είδη δια μέσου των διαφόρων οργανώσεων, όπως της «ΚΥΑΜ»,της«Φανέλλας του Στρατιώτου» κ.α.

– Μελετήθηκε και κατασκευάστηκε αρκετός αριθμός ειδικού τύπου καλτσών με χωριστό το σωληνωτό μέρος της κάλτσας, που περιβάλλει την κνήμη, από το κάτω μέρος της που περιβάλλει το άκρο του ποδιού.

-Αποστάλθηκαν στο μαχόμενο στρατό κολόβια,φανέλλες,καλύμματα κεφαλής, χειρόκτια και περιλαίμια, σε αρκετό αριθμό, με τη βοήθεια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

-Συμπληρώθηκε ο αριθμός των καππών με την επίταξη και κατασκευή νέων. Επίσης μελετήθηκαν και κατασκευάστηκαν λευκοί επενδύτες, σε αρκετό αριθμό, που χρησιμοποιήθηκαν κυρίως από τις μονάδες της πρώτης γραμμής, με ικανοποιητικά αποτελέσματα για την παραλλαγή των μαχητών στα χιονισμένα εδάφη.

Ειδικά Μέτρα Προλήψεως και Θεραπείας Κρυοπαγημάτων

186. Στην αρχή του χειμώνα, όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα κρυοπαγήματα στους άντρες του μετώπου, παρατηρήθηκαν νοσηλευτικές ανωμαλίες που οφείλονταν στην έλλειψη πείρας από τους υγειονομικούς αξιωματικούς, γιατί δεν είχε προβλεπτεί και συνεπώς δεν είχε μελετηθεί το θέμα της νοσηλείας και θεραπείας παρόμοιων περιστατικών. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση ορισμένων περιστατικών τετάνου στους παγόπληκτους, στους οποίους δεν είχε γίνει αντιτετανικός ορός, καθώς και η επιδείνωση της καταστάσεως μερικών από αυτούς, εξαιτίας της μη έγκαιρης διακομιδής και παροχής των πρώτων βοηθειών.

Για την πρόληψη και θεραπεία των κρυοπαγημάτων, μετά από εισήγηση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Στρατιωτικών, εκδόθηκε διαταγή(υπ’ αριθ.214624/19-12-40) του Υπουργείου Στρατιωτικώνκαι του Υπουργείου Προνοίας, για την σύγκληση του Ανωτάτου Στρατιωτικού Υγειονομικού Συμβουλίου. Το Συμβούλιο συνήλθε και κατέληξε στα ακόλουθα:

-Να επιστηθεί η προσοχή των υγειονομικών αξιωματικών στα συμπτώματα των κρυοπαγημάτων, που εκδηλώνονται με τους εξής τρείς διάφορους τρόπους:

• Απλή ωχρότητα, διαυλακωμένη από κηλίδες ή ταινίες ερυθροειδείς, μετ’ εξοιδήσεως, καυσαλγίας, κνησμού, πόνου και αναισθησίας του δέρματος.
• Σχηματισμός φυσαλίδων οφειλομένων στη διίδρωση, που προκαλείται από την επίσχεση του αίματος στις μικρές φλέβες και την υπέγερση της επιδερμίδας από το συλλεγόμενο διίδρωμα, κατά το μεγαλύτερο μέρος αιματηρό.
• Νέκρωση ξηρή ή υγρή του σχετικού μέλους του σώματος, που προκαλείται εξαιτίας αγγειοκινητικών διαταραχών μετά βλάβης του ίδιου του πρωτοπλάσματος των κυττάρων, η οποία δύναται να είναι περιορισμένου ή εκτεταμένου βαθμού.

-Να παίρνονται τα ακόλουθα προληπτικά μέτρα:

• Ν’ αποφεύγεται η περίσφιξη των ποδιών από τις αρβύλες και τις περικνημίδες για να μην εμποδίζεται η κυκλοφορία του αίματος στα πόδια. Επιπλέον να επιδιώκεται, όσο γίνεται συχνότερα, η αφαίρεση των αρβυλών και των μάλλινων καλτσών για καθαρισμό των ποδιών δι’ εντριβών με ψυχρό νερό ή ακόμη και με χιόνι για να προκαλείται υπεραιμία και να διευκολύνεται η κυκλοφορία του αίματος.
• Οι άντρες να μην πλησιάζουν απότομα σε θερμότητα ή φωτιά τα ψυχρά άκρα τους μετά την υπηρεσία στο ύπαιθρο, αλλά αφού αφαιρέσουν τα άρβυλα και τις κάλτσες να εκτελούν έντονη τριβή αυτών των μελών με ψυχρό νερό ή χιόνι, να φορούν στεγνές μάλλινες κάλτσες και να συνηθίζουν στο θερμό περιβάλλον προοδευτικά.
• Να γίνεται επάλειψη μαζί με έντονη εντριβή των άκρων των αντρών, τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα, με λιπαρή ουσία ειδικής συνθέσεως, που είχε σταλεί στις μονάδες του μετώπου.
• Να γίνεται επάλειψη με λίπος ή άλλη ελαιώδη ουσία των αρβυλών των αντρών, για την πρόληψη διαποτίσεως τους από την υγρασία και να τοποθετούνται μέσα σ΄αυτές τεμάχια χαρτιού ή φελλού, που να αντικαθίστανται συχνά.
• Να χρησιμοποιούνται, από τους άντρες που εκτίθενται για πολύ χρόνο στο δριμύ ψύχος, δερμάτινες και ευρύχωρες μπότες, ψηλές τουλάχιστον μέχρι το γόνατο. Αυτές οι μπότες πρέπει να μην πιέζουν καθόλου τις κνήμες και γενικά τα κάτω άκρα.

-Για τη θεραπεία των κρυοπαγημάτων να εφαρμόζονται τα εξής:

• Στα κρυοπαγήματα του τρίτου βαθμού να αποφεύγεται απόλυτα η χρήση υγρών επιδέσμων. Η επίδεση πρέπει να είναι πάντοτε ξηρή και να χρησιμοποιείται αντισηπτική κόνη ή ειδικές αντισηπτικές αλοιφές.
• Σε κάθε τοπικό κρυοπάγημα επιβάλλεται πριν απ’ όλα, η τοποθέτηση του μέλους σε ανάρροπη θέση και η ακινητοποίηση του μέσα σε νάρθηκα.
• Όταν πρόκειται για κρυοπαγήματα πρώτου βαθμού, πρέπει να καταβληθεί αμέσως κάθε προσπάθεια για να επέλθει η αποκατάσταση της κυκλοφορίας του αίματος, με συνεχείς εντριβές με την ίδια αλοιφή που συνιστάται για προληπτικό σκοπό ή με καμφορούχο οινόπνευμα και στην ανάγκη με κρύο νερό ή χιόνι και κατόπιν επένδυση με μάλλινα καλύμματα.
• Όταν συνυπάρχει έκδηλη φλεβική τάση και πρηξίματα που δεν υποχωρούν, ενδείκνυται η εφαρμογή βδελλών στην εσωτερική επιφάνεια της κνήμης. Όταν αυτοί οι ασθενείς βρίσκονται στο χειρουργείο επιβάλλεται και η χάραξη βαθειών εντομών κατά τις ονυχοφόρες φάλαγγες, που να φθάνουν στο βάθος μέχρι του οστού. Μετά την εκτέλεση των εντομών το άκρο πρέπει να τοποθετείται προς τα κάτω και εάν είναι δυνατό να γίνεται χρήση αναμυζητήρα για την εκροή αρκετής ποσότητος αίματος και λεμφικού υγρού. Κάθε τέτοια επέμβαση πρέπει να γίνεται στο χειρουργείο και να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον κίνδυνο της λοιμώξεως από τέτανο, γι’ αυτό επιβάλλεται συγχρόνως και ένεση αντιτετανικού ορού.

Ομοίως συστήθηκε και εμποτισμός του συμπαθητικού κοντά στην οσφυική μοίρα, με διάλυμα νοβοκαΐνης. Αυτή η ενέργεια προϋποθέτει χειρουργούς έμπειρους και εκτέλεσή της σε χειρουργείο.

-Να τονιστεί σε όλους τους υγειονομικούς αξιωματικούς να καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την ταχύτερη ανακάλυψη των μαχητών, που δικαιολογημένα αναφέρουν ότι πονούν στα κάτω άκρα, εάν πρόκειται για αρχόμενα κρυοπαγήματα πρώτου βαθμού, οπότε επιβάλλεται αμέσως η περίθαλψη του παραπονούμενου και η εφαρμογή των κατάλληλων θεραπευτικών μέτρων, που προαναφέρθηκαν. Μόνο μ’ αυτό τον τρόπο είναι δυνατό να αποφευχτούν βαρύτερες βλάβες, που απολήγουν σε νεκρωτικές επεξεργασίες.

Επίσης εκτός από τα προληπτικά μέτρα και τα θεραπευτικά μέσα που εκτέθηκαν, το Συμβούλιο άφηνε στην κρίση, την αντίληψη και την πείρα των υγειονομικών αξιωματικών, την αντιμετώπιση των διαφόρων παρουσιαζόμενων ειδικών περιπτώσεων.

187. Με όλα αυτά τα μέτρα, τις οδηγίες που εκδόθηκαν από τη Διεύθυνση Υγειονομικής Υπηρεσίας του Γενικού Στρατηγείου και τη μετάβαση επί τόπου ειδικών υγειονομικών αξιωματικών, σημειώθηκε βαθμιαία βελτίωση της καταστάσεως με τα ακόλουθα αποτελέσματα:

-Η μερική τουλάχιστον περιστολή των κρυοπαγημάτων και ιδιαίτερα ή αποφυγή της επιδεινώσεως της καταστάσεως, με την έγκαιρη διακομιδή των ασθενών, την παροχή των πρώτων βοηθειών και τη λήψη των καταλλήλων προληπτικών μέτρων.

-Η τέλεια εξαφάνιση των περιστατικών τετάνου με την εκτέλεση αντιτετανικού ορού και επανάληψη του στις βαρειές μορφές και ιδιαίτερα πριν από κάθε χειρουργική επέμβαση.

Μεταφορά κειμένου από τον Αντιστράτηγο Ε.Α. Νικόλαο Ράμμο, Επίτιμο Διοικητή Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ), και μέλος της Διασωστικής Ομάδας Πιερίας

Συντάκτης άρθρου: Νικόλαος Ράμμος